Wczesnodziecięce objawy autyzmu

Autyzm wczesnodziecięcy (część zaburzeń ze spektrum autyzmu, ASD) to złożone neurorozwojowe odmienności, które ujawniają się zwykle w pierwszych trzech latach życia. Wczesne rozpoznanie jest bardzo ważne, bo im szybciej dziecko otrzyma odpowiednie wsparcie, tym łatwiej wspierać jego rozwój komunikacyjny, społeczny i poznawczy. Poniżej znajdziesz kompleksowy, szczegółowy przegląd najczęściej obserwowanych sygnałów, który pomaga zrozumieć, czego specjaliści wypatrują w pierwszych etapach życia dziecka.

1. Wczesne sygnały społeczne i emocjonalne

1.1. Słabsza reakcja na bodźce społeczne

• Brak uśmiechu na widok opiekuna (tzw. „uśmiech społeczny”) około 6. tygodnia–3. miesiąca życia.

• Ograniczona reakcja na imię — dziecko może wydawać się „zamknięte w swoim świecie”.

• Mniejsza potrzeba kontaktu fizycznego lub trudności z jego inicjowaniem.

1.2. Ograniczona komunikacja niewerbalna

• Brak wskazywania palcem (gest protodeklaratywny) około 9–12 miesiąca życia.

• Mało kontaktu wzrokowego lub kontakt jest krótkotrwały, nieadekwatny, spontanicznie nieutrzymywany.

• Ograniczona mimika – twarz może wydawać się „neutralna” lub rzadko reagująca emocjonalnie.

1.3. Trudności z dzieleniem uwagi

Tzw. „wspólne pole uwagi” to jeden z kluczowych wskaźników wczesnego rozwoju.

• Dziecko nie podąża wzrokiem za wskazywanym obiektem.

• Nie pokazuje przedmiotów, aby „podzielić się zainteresowaniem”.

• Nie spogląda naprzemiennie na opiekuna i obiekt, gdy jest czymś zaciekawione.

2. Objawy w zakresie komunikacji językowej

2.1. Opóźniony lub nietypowy rozwój mowy

• Brak gaworzenia do 12. miesiąca.

• Brak pojedynczych słów do 16. miesiąca.

• Brak prostych zdań do 24. miesiąca.

2.2. Nietypowe wykorzystanie języka

• Echolalia – powtarzanie zasłyszanych słów lub fraz bez ich rozumienia lub w nieadekwatnych kontekstach.

• Nieprawidłowa intonacja, monotonia głosu.

• Mówienie głównie do siebie lub monologi o swoich zainteresowaniach, bez angażowania rozmówcy.

2.3. Trudności w komunikacji funkcjonalnej

• Dziecko może prowadzić monolog zamiast dialogu.

• Często komunikuje potrzeby poprzez zachowania zamiast słów (np. ciągnięcie opiekuna za rękę).

3. Zachowania stereotypowe i ograniczone

3.1. Powtarzalne ruchy i czynności

• Machanie rękami („klaskanie” w powietrzu).

• Kręcenie przedmiotami, układanie zabawek w szeregach.

• Bujanie się, kręcenie w kółko.

3.2. Sztywność rutyn

• Silna potrzeba powtarzalności określonych czynności (np. stałe trasy spacerów).

• Duże emocje przy zmianie planów, nowym jedzeniu, nowym ubraniu.

3.3. Ograniczone zainteresowania

• Szczególne przywiązanie do bardzo specyficznych tematów (np. wiatraki, litery, odkurzacze).

• Interakcja z zabawkami w nietypowy sposób (np. obserwowanie ich z bliska zamiast zabawy zgodnej z przeznaczeniem).

4. Reakcja na bodźce sensoryczne

Wiele dzieci w spektrum ma zmienioną wrażliwość na dźwięki, dotyk, światło, zapachy czy ruch.

4.1. Nadwrażliwość

• Zakrywanie uszu przy zwykłych dźwiękach (odkurzacz, blender).

• Unikanie dotyku lub określonych faktur ubrań.

• Silna reakcja na jasne światło.

4.2. Niedowrażliwość

• Wysoka tolerancja na ból.

• Poszukiwanie intensywnych doznań (kręcenie się, skakanie, dociskanie przedmiotów).

• Potrzeba mocniejszego przytulania lub uderzania w różne powierzchnie.

5. Rozwój motoryczny i zabawa

5.1. Motoryka duża i mała

Nie są to objawy wymagane do diagnozy, ale często współwystępują:

• Trudności z koordynacją ruchową.

• Unikanie zabaw ruchowych.

• Opóźniony rozwój niektórych umiejętności (np. rzucanie piłki).

5.2. Zabawki i aktywność

• Brak zabawy „na niby” (udawanie, że misiek pije herbatkę).

• Zainteresowanie elementami zamiast całością (np. kołami w samochodziku).

6. Co powinno zwrócić szczególną uwagę rodzica lub specjalisty?

Choć pojedynczy objaw sam w sobie nic nie przesądza, warto reagować, jeśli:

• kilka sygnałów pojawia się równocześnie,

• rozwój komunikacji zatrzymuje się lub cofa,

• dziecko nie nabywa typowych umiejętności społecznych,

• widoczne jest wyraźne unikanie kontaktu lub nadmierna sztywność zachowań.

7. Kiedy warto udać się na konsultację?

Najlepiej jak najwcześniej — nawet jeśli podejrzenie wydaje się niepewne. Diagnoza zawsze jest wieloetapowa i opiera się na obserwacji specjalistów (psycholog, pedagog, psychiatra dziecięcy).

Wczesna interwencja może znacząco wspierać rozwój dziecka, niezależnie od tego, czy ostatecznie zostanie potwierdzone ASD.

8. Podsumowanie

Wczesne objawy autyzmu często są subtelne i łatwo je przegapić, szczególnie jeśli dziecko funkcjonuje dobrze w innych obszarach. Najbardziej charakterystyczne dotyczą komunikacji, relacji społecznych, zachowań powtarzalnych i reakcji sensorycznych. Szybkie zauważenie sygnałów i skonsultowanie ich ze specjalistą daje dziecku najlepsze możliwości rozwoju.