🧠 Terapia Integracji Sensorycznej (SI – Sensory Integration Therapy)

1️⃣ Pochodzenie i założenia teoretyczne

Terapia integracji sensorycznej (SI) została opracowana w latach 60. i 70. XX wieku przez dr A. Jean Ayres, terapeutkę zajęciową i neuropsycholożkę z Uniwersytetu Południowej Kalifornii.
Ayres zaobserwowała, że wiele dzieci z trudnościami w nauce, zachowaniu i motoryce wykazuje nieprawidłowości w przetwarzaniu bodźców sensorycznych (dotykowych, przedsionkowych, proprioceptywnych).

Z jej badań wynikało, że mózg niektórych dzieci nieprawidłowo integruje informacje zmysłowe, co skutkuje nadmierną lub zbyt słabą reakcją na bodźce, trudnościami w planowaniu ruchu (dyspraxia), problemami emocjonalnymi i społecznymi.

2️⃣ Czym jest integracja sensoryczna

Integracja sensoryczna to proces neurofizjologiczny, dzięki któremu mózg:

odbiera bodźce z różnych zmysłów (dotyk, równowaga, ruch, propriocepcja, wzrok, słuch, węch, smak),
porządkuje je i interpretuje,
reaguje adekwatnie do sytuacji – np. utrzymuje równowagę, skupia uwagę, reguluje emocje.

Jeśli ten proces jest zaburzony, dziecko może:

unikać dotyku lub ruchu (nadwrażliwość),
szukać silnych wrażeń (podwrażliwość),
mieć trudności w koncentracji i organizacji działań,
reagować emocjonalnie w sposób nieproporcjonalny do bodźców.

3️⃣ Cele terapii SI

Celem terapii SI nie jest „ćwiczenie zmysłów”, lecz:

usprawnienie przetwarzania i integracji bodźców sensorycznych,
poprawa planowania motorycznego,
zwiększenie zdolności do samoregulacji emocjonalnej i poznawczej,
ułatwienie uczenia się i uczestnictwa w codziennych aktywnościach.

Efektem ma być lepsza organizacja zachowania i większa elastyczność w reagowaniu na bodźce.

4️⃣ Jak przebiega terapia

A. Diagnoza SI

Prowadzona przez certyfikowanego terapeutę, obejmuje:

wywiad z rodzicami,
obserwację kliniczną,
testy standaryzowane (np. Sensory Integration and Praxis Tests, Sensory Profile).
Celem jest określenie, które układy zmysłowe są nad- lub podreaktywne.

B. Przebieg terapii

Zajęcia odbywają się w specjalnie wyposażonej sali SI (huśtawki, hamaki, równoważnie, drabinki, piłki, ciężarki, tekstury).
Dziecko uczestniczy w aktywnościach stymulujących układ przedsionkowy, proprioceptywny i dotykowy — bo to one mają największy wpływ na rozwój emocjonalny i motoryczny.

C. Zasady pracy

Aktywne uczestnictwo dziecka (dziecko samo wybiera formę zabawy).
Zabawa jako główne narzędzie – stymulacja odbywa się w kontekście przyjemnym, motywującym.
Stopniowe zwiększanie wyzwań – terapeuta balansuje pomiędzy komfortem a trudnością.
Neuroplastyczność – opiera się na zdolności mózgu do reorganizacji w wyniku doświadczeń sensorycznych.

5️⃣ Kluczowe systemy zmysłowe w terapii SI

Układ	Funkcja	Objawy zaburzeń	Przykładowe ćwiczenia
Przedsionkowy	równowaga, ruch, koordynacja	lęk przed ruchem, trudność z huśtaniem	huśtanie, obroty, turlanie
Proprioceptywny	świadomość ciała, napięcie mięśni	niezdarność, uderzanie się, gryzienie	przenoszenie ciężarów, dociski, zabawy z oporem
Dotykowy	kontakt z otoczeniem, emocje	unikanie dotyku, niechęć do ubrań	zabawy fakturami, masaż, „dotyk terapeutyczny”
Wzrokowy / słuchowy	koncentracja i orientacja	rozproszenie, nadwrażliwość na światło lub dźwięk	ćwiczenia koordynacji wzrokowo-ruchowej, praca w rytmie muzyki

6️⃣ Zastosowanie terapii SI w autyzmie

Dzieci z ASD często mają zaburzenia przetwarzania sensorycznego (SPD – Sensory Processing Disorder).
Najczęstsze trudności to:

nadreaktywność na bodźce (np. dźwięki, dotyk, światło),
podreaktywność (poszukiwanie silnych wrażeń),
problemy z planowaniem motorycznym (dyspraxia),
przeciążenie sensoryczne prowadzące do meltdownów.

Terapia SI w autyzmie ma na celu:

zmniejszenie reaktywności na bodźce,
ułatwienie samoregulacji emocjonalnej,
poprawę zdolności do uczestnictwa w terapii poznawczej, językowej i społecznej.

W praktyce oznacza to, że SI często nie jest terapią podstawową, ale komplementarną — przygotowującą dziecko do efektywnego uczestnictwa w innych formach terapii (np. ABA, ESDM, logopedii).

7️⃣ Skuteczność terapii SI – przegląd badań

A. Wczesne badania (lata 80.–2000)

Pierwsze badania Ayres (1972–1989) sugerowały poprawę w koordynacji i uczeniu się, jednak wiele z nich miało ograniczoną metodologię (małe próby, brak grup kontrolnych).

B. Przeglądy systematyczne

Case-Smith i in. (2015) – metaanaliza 19 badań nad SI w autyzmie:
wykazano umiarkowane dowody skuteczności w zakresie regulacji emocji i zachowań adaptacyjnych.
Schaaf et al. (2014) – badanie RCT: dzieci z ASD po 30 sesjach SI wykazały istotną poprawę w funkcjonowaniu codziennym i motoryce, mierzoną skalą Goal Attainment Scaling (GAS).
American Occupational Therapy Association (AOTA, 2015) – potwierdza, że SI ma „ograniczone, ale pozytywne dowody naukowe” w autyzmie.
National Institute for Health and Care Excellence (NICE, 2021) – nie rekomenduje SI jako samodzielnej terapii autyzmu, ale dopuszcza jako wsparcie u osób z zaburzeniami sensorycznymi.

C. Wnioski z badań neurobiologicznych

Nowoczesne badania fMRI (Chang et al., 2016; Davies et al., 2020) pokazują, że dzieci po terapii SI wykazują większą aktywność kory czuciowo-ruchowej i poprawę integracji między ośrodkami mózgowymi, co potwierdza neuroplastyczny charakter efektów SI.

8️⃣ Ocena skuteczności – podsumowanie

Obszar	Dowody naukowe	Komentarz
Motoryka duża / mała	Umiarkowane	Poprawa równowagi, planowania ruchu i koordynacji.
Samoregulacja emocjonalna	Umiarkowane	Redukcja zachowań wynikających z przeciążenia sensorycznego.
Funkcjonowanie adaptacyjne	Ograniczone do umiarkowanych	Wzrost niezależności i lepsze uczestnictwo w codziennych czynnościach.
Komunikacja społeczna	Ograniczone	Zmiana pośrednia – poprzez redukcję stresu sensorycznego.
Uczenie poznawcze	Niskie	Brak bezpośrednich dowodów, efekty raczej pośrednie.

Wnioski:
👉 Terapia SI jest umiarkowanie skuteczna w poprawie regulacji emocjonalno-sensorycznej, koordynacji i uczestnictwa w aktywnościach życia codziennego.
👉 Nie jest terapią „podstawową” w autyzmie, lecz uzupełniającą i wspierającą inne formy interwencji.
👉 Jej skuteczność zależy od jakości diagnozy, kompetencji terapeuty oraz indywidualnego profilu sensorycznego dziecka.

9️⃣ Kiedy terapia SI ma największy sens

Największą skuteczność obserwuje się, gdy:

występują wyraźne objawy dysfunkcji sensorycznej,
terapia prowadzona jest przez certyfikowanego terapeutę SI (II stopnia),
cele są funkcjonalne i mierzalne (np. „dziecko toleruje mycie włosów”, „potrafi skupić się przy dźwiękach”),
rodzice uczestniczą w procesie i przenoszą strategie do domu.

🔟 Ograniczenia i kontrowersje

brak jednolitych protokołów terapeutycznych (duża różnorodność podejść),
niektóre zajęcia SI mają charakter rekreacyjny, a nie terapeutyczny,
część badań ma niską jakość metodologiczną,
ryzyko nadinterpretacji – SI nie „leczy autyzmu”, tylko wspiera regulację sensoryczną.

🧩 Podsumowanie końcowe

Terapia integracji sensorycznej to wartościowa, wspierająca forma interwencji, szczególnie przy współwystępujących zaburzeniach przetwarzania sensorycznego.
Nie zastępuje terapii komunikacji czy zachowania, ale zwiększa ich skuteczność, ponieważ:

obniża poziom napięcia sensorycznego,
ułatwia skupienie,
poprawia samoregulację emocjonalną,
sprzyja gotowości do nauki i kontaktu społecznego.

W świetle aktualnych badań można stwierdzić, że terapia SI jest częściowo potwierdzona empirycznie (evidence-informed) —
jej efekty są realne, ale zależne od kontekstu, jakości prowadzenia i indywidualnego profilu sensorycznego dziecka.