Porównanie metod terapeutycznych w autyzmie

ABA vs PBS vs ESDM vs Floortime

🧩 1️⃣ ABA – Applied Behavior Analysis

🔹 Czym jest

Najstarsze i najbardziej „naukowo ugruntowane” podejście behawioralne. Opiera się na analizie funkcji zachowania i uczeniu nowych umiejętności poprzez wzmocnienia (nagrody).
Celem jest zwiększanie zachowań pożądanych i redukowanie tych, które utrudniają funkcjonowanie.

🔹 Jak to wygląda w praktyce

  • Zajęcia indywidualne 1:1 z terapeutą.

  • Dużo powtórzeń, dane z każdej próby.

  • Nauka krok po kroku (np. „usiądź”, „podaj”, „powiedz”).

  • Współcześnie częściej w naturalnym otoczeniu (tzw. NDBI).

🔹 Zalety

✅ Skuteczna w nauce komunikacji, samoobsługi, zachowań społecznych.
✅ Jasna struktura, mierzalne postępy.
✅ Bardzo dobrze zbadana naukowo.

🔹 Wady

⚠️ Może być zbyt sztywna, jeśli terapeuta nie ma empatii.
⚠️ Ryzyko „maskowania” emocji zamiast autentycznego rozwoju.
⚠️ Czasochłonna i droga.

🔹 Dla kogo

👉 Dla dzieci/dorosłych, którzy potrzebują jasnej struktury, przewidywalności i stopniowego uczenia się konkretnych umiejętności.
👉 Świetna baza do nauki komunikacji funkcjonalnej (np. FCT).

💬 2️⃣ PBS – Positive Behavior Support

🔹 Czym jest

PBS to rozwinięcie i „złagodzona” forma behawioryzmu.
Zamiast skupiać się na karaniu zachowań niepożądanych, PBS koncentruje się na zrozumieniu, dlaczego one występują, i zmianie środowiska, by im zapobiec.
To nie tyle terapia „przy stole”, co system wsparcia w codziennym życiu.

🔹 Jak to wygląda

  • Ocena funkcjonalna zachowania (FBA).

  • Analiza środowiska (hałas, stresory, komunikacja).

  • Nauka zachowań alternatywnych (np. prośba zamiast krzyku).

  • Współpraca z rodziną, szkołą, terapeutami.

🔹 Zalety

✅ Skupia się na komforcie i dobrostanie osoby, nie tylko na wynikach.
✅ Angażuje całe otoczenie (rodzina, nauczyciele, opiekunowie).
✅ Etyczne, pozytywne podejście – bez kar i przymusu.

🔹 Wady

⚠️ Mniej „natychmiastowych efektów” – proces wymaga czasu.
⚠️ Wymaga doświadczonego zespołu i konsekwencji.
⚠️ Może być zbyt ogólny, jeśli nie ma planu szczegółowego.

🔹 Dla kogo

👉 Dla osób z trudnymi zachowaniami (agresja, autoagresja, ucieczki),
👉 oraz rodzin, które chcą długofalowego wsparcia środowiskowego, nie tylko ćwiczeń 1:1.

🌱 3️⃣ ESDM – Early Start Denver Model

🔹 Czym jest

ESDM (Wczesny Start Model z Denver) to połączenie behawioryzmu z podejściem rozwojowym i relacyjnym.
Skierowany głównie do małych dzieci (12–48 miesięcy), ale coraz częściej stosowany także u starszych.
Celem jest uczenie poprzez zabawę, emocje i relację, a nie sztywne polecenia.

🔹 Jak to wygląda

  • Dziecko uczy się przez wspólną zabawę z terapeutą.

  • Terapeuta dostosowuje się do zainteresowań dziecka.

  • Każda interakcja jest okazją do nauki (np. komunikacji, naprzemienności).

  • Wszystko oparte na danych i planie terapeutycznym (czyli naukowo, ale miękko).

🔹 Zalety

✅ Bardzo dobre wyniki u małych dzieci (poprawa mowy, kontaktu, zabawy).
✅ Buduje relację i motywację wewnętrzną.
✅ Naturalne wzmocnienia – pochwała, radość, wspólna zabawa.
✅ Uznawany za złoty standard wczesnej interwencji.

🔹 Wady

⚠️ Wymaga bardzo dobrze przeszkolonego terapeuty.
⚠️ Dla starszych dzieci/dorosłych może być za „dziecinny”.
⚠️ Kosztowny (licencje, szkolenia).

🔹 Dla kogo

👉 Najlepszy wybór dla małych dzieci we wczesnym spektrum,
👉 dla rodzin, które chcą terapii naturalnej, relacyjnej, opartej na zabawie.

❤️ 4️⃣ Floortime (DIR / DIR-Floortime)

🔹 Czym jest

Floortime to podejście rozwojowo-relacyjne (DIR = Developmental, Individual-differences, Relationship-based).
Zakłada, że rozwój dziecka przebiega poprzez relację i emocjonalną interakcję, a nie przez uczenie poleceń.

🔹 Jak to wygląda

  • Terapeuta (lub rodzic) wchodzi w zabawę dziecka na jego warunkach.

  • Podąża za jego zainteresowaniami.

  • Rozwija kontakt wzrokowy, wspólną uwagę, emocje, spontaniczność.

  • Bez presji – liczy się relacja, nie wynik.

🔹 Zalety

✅ Świetna dla dzieci lękowych, wycofanych lub nadwrażliwych sensorycznie.
✅ Buduje zaufanie i poczucie bezpieczeństwa.
✅ Pomaga rozwijać emocje, spontaniczność, relacje.

🔹 Wady

⚠️ Efekty są trudniej mierzalne (brak „tabelek”).
⚠️ Wymaga dużego zaangażowania emocjonalnego terapeuty/rodzica.
⚠️ Może być mniej skuteczna w nauce konkretnych umiejętności funkcjonalnych (np. samoobsługi).

🔹 Dla kogo

👉 Dla dzieci z dużą wrażliwością emocjonalną lub sensoryczną,
👉 dla rodzin, które wolą spontaniczną i ciepłą terapię niż sztywny plan.

⚖️ Podsumowanie – szybkie porównanie

Cecha / MetodaABAPBSESDMFloortime (DIR)
Główne założenie Uczenie przez wzmocnienia Zrozumienie funkcji zachowania i modyfikacja środowiska Nauka przez zabawę i relację (behawioryzm + rozwój) Rozwój poprzez emocjonalną więź
Styl pracy Strukturalny, krok po kroku Systemowy, środowiskowy Zabawa + dane Swobodna zabawa
Dla kogo Dzieci i dorośli potrzebujący struktury Osoby z trudnymi zachowaniami Małe dzieci w spektrum Dzieci emocjonalnie wrażliwe
Zalety Mierzalność, skuteczność Etyczność, trwałe efekty Motywacja, relacja Spontaniczność, emocje
Wady Ryzyko sztywności Wolne efekty Wysokie koszty Brak struktury
Podejście do emocji Raczej techniczne Zrozumienie kontekstu Silne uwzględnienie emocji Emocje w centrum
Dowody naukowe Najwięcej badań Sporo (zwłaszcza FBA/FCT) Silne dowody wczesnej interwencji Mniej twardych badań, ale dobre efekty praktyczne

💡 Wnioski – jak dobrać terapię?

  • Nie ma jednej „najlepszej” metody.

  • ABA → dobra, jeśli trzeba nauczyć konkretnych umiejętności krok po kroku.

  • PBS → gdy są trudne zachowania lub trzeba zbudować system wsparcia w szkole/dom.

  • ESDM → idealna dla maluchów – łączy naukę i emocje.

  • Floortime → świetna, gdy priorytetem jest relacja, emocje i poczucie bezpieczeństwa.

Najlepsze efekty daje łączenie elementów różnych metod: np. struktura z ABA + relacja z Floortime + prewencja z PBS.
Nowoczesne zespoły terapeutyczne często tak właśnie pracują.